Τα πλαστικά κάνουν τη ζωή μας πιο εύκολη από πολλές απόψεις, και συχνά είναι πιο ελαφριά ή κοστίζουν λιγότερο από τα εναλλακτικά υλικά. Ωστόσο, χωρίς ορθή απόρριψη ή ανακύκλωση, μπορεί να καταλήξουν στο περιβάλλον, στο οποίο παραμένουν για αιώνες, και να διασπαστούν σε πολύ μικρά κομμάτια. Τα μικρά αυτά κομμάτια (συνήθως μεγέθους μικρότερου των 5 mm) ονομάζονται μικροπλαστικά και προκαλούν ανησυχία.

Τα μικροπλαστικά είναι στερεά σωματίδια πλαστικού τα οποία αποτελούνται από μείγματα πολυμερών και λειτουργικά πρόσθετα. Μπορούν επίσης να περιέχουν κατάλοιπα προσμείξεων. Τα μικροπλαστικά μπορούν να σχηματιστούν ακούσια μέσω της φυσιολογικής φθοράς μεγαλύτερων κομματιών πλαστικού, όπως ελαστικά αυτοκινήτων ή συνθετικά υφάσματα. Ωστόσο, κατασκευάζονται επίσης και προστίθενται σκόπιμα σε προϊόντα για συγκεκριμένο σκοπό, για παράδειγμα, ως κόκκοι σε προϊόντα απολέπισης προσώπου ή σώματος.
 

Ποιες ανησυχίες υπάρχουν;

Όταν απελευθερώνονται στο περιβάλλον, τα μικροπλαστικά δεν βιοδιασπώνται. Συσσωρεύονται σε ζώα, μεταξύ άλλων σε ψάρια και οστρακοειδή, και, ως εκ τούτου, καταναλώνονται επίσης ως τροφή από τον άνθρωπο.

Τα μικροπλαστικά έχουν εντοπιστεί σε θαλάσσια οικοσυστήματα, οικοσυστήματα γλυκών υδάτων και χερσαία οικοσυστήματα, καθώς και σε τρόφιμα και πόσιμο νερό. Η συνεχής απελευθέρωσή τους συμβάλλει στη μόνιμη ρύπανση των οικοσυστημάτων και των τροφικών αλυσίδων μας. Η έκθεση σε μικροπλαστικά στις εργαστηριακές μελέτες συνδέεται με μια σειρά αρνητικών (οικο)τοξικών και σωματικών επιπτώσεων στους ζώντες οργανισμούς.

Με αφορμή τις ανησυχίες για το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία, αρκετά κράτη μέλη της ΕΕ έχουν ήδη θεσπίσει ή προτείνει σε εθνικό επίπεδο απαγορεύσεις της σκόπιμης χρήσης μικροπλαστικών σε καταναλωτικά προϊόντα. Οι απαγορεύσεις αφορούν κυρίως τη χρήση μικροσφαιριδίων σε καλλυντικά προϊόντα που αφαιρούνται με νερό μετά τη χρήση, όπου τα μικροπλαστικά χρησιμοποιούνται ως παράγοντες απολέπισης και λάμψης.

Κάθε χρόνο περίπου 42000 τόνοι μικροπλαστικών καταλήγουν στο περιβάλλον ως αποτέλεσμα της χρήσης των προϊόντων που τα περιέχουν. Η μεγαλύτερη πηγή ρύπανσης είναι το κοκκώδες υλικό πλήρωσης που χρησιμοποιείται σε γήπεδα με τεχνητό χλοοτάπητα, με απελευθερώσεις μεγέθους της τάξεως έως και 16 000 τόνων. Επιπλέον, το μέγεθος των απελευθερώσεων μικροπλαστικών που σχηματίζονται ακούσια (μέσω της φυσιολογικής φθοράς μεγαλύτερων κομματιών πλαστικού) εκτιμάται ότι ανέρχεται σε περίπου 176 000 τόνους ετησίως στα ευρωπαϊκά επιφανειακά ύδατα. 

Η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) εξέτασε τα διαθέσιμα στοιχεία του 2016 σχετικά με τα μικροπλαστικά και τα νανοπλαστικά στα τρόφιμα. Οι εμπειρογνώμονες εντόπισαν την ανάγκη συγκέντρωσης περισσότερων δεδομένων σχετικά με τα επίπεδα εμφάνισής τους στα τρόφιμα και τις πιθανές επιπτώσεις τους στην ανθρώπινη υγεία. Για τον σκοπό αυτό, η EFSA διοργανώνει το 2021 μια επιστημονική συνάντηση με σκοπό τη συζήτηση σχετικά με την τρέχουσα κατάσταση και την τρέχουσα έρευνα στο εν λόγω πεδίο.
 

Ποια προϊόντα περιέχουν σκοπίμως προστιθέμενα μικροπλαστικά;

Τα μικροπλαστικά προστίθενται σκοπίμως σε μια σειρά προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων των λιπασμάτων, των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, των καλλυντικών, των απορρυπαντικών οικιακής και βιομηχανικής χρήσης, των προϊόντων καθαρισμού, των χρωμάτων βαφής και των προϊόντων που χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου. Τα μικροπλαστικά χρησιμοποιούνται επίσης ως μαλακό υλικό πλήρωσης σε γήπεδα με τεχνητό χλοοτάπητα.

Στα καταναλωτικά προϊόντα, τα σωματίδια μικροπλαστικών είναι κυρίως γνωστά ως απολεπιστικά (π.χ. παράγοντες απολέπισης και λάμψης στα καλλυντικά, γνωστά ως μικροσφαιρίδια), αλλά μπορούν να έχουν και άλλες λειτουργίες, όπως ο έλεγχος της πυκνότητας, της εμφάνισης και της σταθερότητας ενός προϊόντος. Μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν ως γκλίτερ για λάμψη ή ως προϊόντα μακιγιάζ.

Συνολικά, εκτιμάται ότι χρησιμοποιούνται ετησίως στην ΕΕ/EOX περίπου 145 000 τόνοι μικροπλαστικών.
 

Προτεινόμενος περιορισμός από τον ECHA

Το 2017, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε από τον ECHA να αξιολογήσει τα επιστημονικά στοιχεία για την ανάληψη ρυθμιστικής δράσης σε επίπεδο ΕΕ σχετικά με τα μικροπλαστικά που προστίθενται σκοπίμως σε προϊόντα (δηλαδή ουσίες και μείγματα). 

Τον Ιανουάριο του 2019, ο ECHA πρότεινε τη θέσπιση περιορισμού ευρείας κλίμακας σχετικά με τη χρήση των μικροπλαστικών σε προϊόντα που τίθενται σε κυκλοφορία στην αγορά της ΕΕ/ΕΟΧ με σκοπό την πρόληψη ή τη μείωση της απελευθερώσεώς τους στο περιβάλλον. Μεταξύ των μηνών Μαρτίου και Σεπτεμβρίου του 2019 διοργανώθηκε διαβούλευση σχετικά με την πρόταση επιβολής περιορισμών. Ο ECHA έλαβε 477 επιμέρους γραπτές παρατηρήσεις. Στον δικτυακό τόπο του ECHA διατίθενται λεπτομέρειες όσον αφορά τη διαβούλευση, συμπεριλαμβανομένων των μη εμπιστευτικών απαντήσεων.

Με την πρόταση αυτή αναμένεται ότι θα αποφευχθεί η απελευθέρωση 500 000 τόνων μικροπλαστικών τα επόμενα 20 έτη.

Άλλες επιλογές για τη μείωση των απελευθερώσεων μικροπλαστικών τα οποία σχηματίζονται ακούσια στο υδάτινο περιβάλλον εξετάζονται από την Επιτροπή στο πλαίσιο της στρατηγικής της για τα πλαστικά υλικά και του νέου σχεδίου δράσης για την κυκλική οικονομία.
 

Γνώμες των επιτροπών

Η επιτροπή αξιολόγησης κινδύνων (RAC) του ECHA εξέδωσε τη γνώμη της τον Ιούνιο του 2020. Υποστήριξε την πρόταση και παράλληλα υπέδειξε αυστηρότερα κριτήρια για τους όρους παρέκκλισης των βιοδιασπώμενων πολυμερών, καθώς και απαγόρευση μετά από μεταβατική περίοδο έξι ετών για τα μικροπλαστικά που χρησιμοποιούνται ως υλικό πλήρωσης σε γήπεδα με τεχνητό χλοοτάπητα. Η RAC κατέληξε επίσης στο συμπέρασμα ότι το κατώτερο όριο μεγέθους των 100 νανομέτρων (nm) για τον περιορισμό των μικροπλαστικών, όπως προτείνεται από τον ECHA, δεν είναι απαραίτητο για την επιβολή του περιορισμού και δε συνέστησε καμία τιμή κατωτέρου ορίου μεγέθους.

Η επιτροπή κοινωνικοοικονομικής ανάλυσης (SEAC) εξέδωσε τη γνώμη της τον Δεκέμβριο του 2020. Υποστήριξε την πρόταση του ECHA, ωστόσο διατύπωσε ορισμένες συστάσεις προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή προς εξέταση κατά τη φάση της λήψης αποφάσεων.

Η SEAC συνέστησε, μεταξύ άλλων, κατώτερο όριο μεγέθους 1 nm για τον περιορισμό των μικροπλαστικών. Έκρινε επίσης ότι ενδέχεται να είναι αναγκαίο ένα προσωρινό κατώτερο όριο μεγέθους της τάξης των 100 nm ώστε να διασφαλίζεται η δυνατότητα επιβολής του περιορισμού μέσω της ανίχνευσης μικροπλαστικών σε προϊόντα. 

Για τον έλεγχο της απελευθέρωσης υλικών πλήρωσης από γήπεδα με τεχνητό χλοοτάπητα, η SEAC δεν προτίμησε καμία από τις επιλογές διαχείρισης κινδύνου που πρότεινε ο ECHA έναντι των άλλων. Η επιτροπή δήλωσε ότι η τελική επιλογή θα εξαρτηθεί από τις πολιτικές προτεραιότητες, ιδίως όσον αφορά τη μείωση των εκπομπών. 
 

Απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των κρατών μελών της ΕΕ

Η Επιτροπή αναμένεται να καταρτίσει την πρότασή της στηριζόμενη στην έκθεση του ECHA και την ενιαία γνώμη των επιτροπών. Η πρόταση της Επιτροπής για την τροποποίηση του καταλόγου των ουσιών που υπόκεινται σε περιορισμούς βάσει του παραρτήματος XVII του κανονισμού REACH θα υποβληθεί σε ψηφοφορία από τα κράτη μέλη της ΕΕ στο πλαίσιο της επιτροπής REACH. Πριν την έγκρισή του, ο περιορισμός ελέγχεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο.

Θέλετε να μάθετε περισσότερα; Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Χημικών Προϊόντων (ECHA)